Hoeveel het onderwerp familie oproept, merkte ik toen ik net dertig was en de relatie met mijn zusje veranderde. Zij kreeg een gezin, terwijl ik me op mijn werk stortte. Met pijn en moeite gingen we op zoek naar nieuw evenwicht, praktisch en emotioneel. Dat ging natuurlijk gepaard met praten, veel praten. Niet alleen met mijn zusje, maar uiteraard ook met mijn vriendinnen. Al zaten we stuk voor stuk in een andere familiesituatie, voor ons allemaal bleek het ‘familiestempel’ heel belangrijk. Vriendin A was blij met de vriendinnenband met haar moeder, vriendin B had een heel goede verhouding met haar familie maar miste een sterkere binding met haar broer, vriendin C kon haar ouders moeilijk vergeven voor de echtscheiding uit haar jeugd.
Onze liefde voor het ouderlijk nest, onze behoefte ons in vrijheid te ontplooien tegenover de emotionele afhankelijkheid: het was een feest van herkenning. Maar een vraag waar we voor bleven staan, was: waarom is de invloed van familie toch zo groot?
Familie klassieke stijl
Over de rol van familie hebben geschiedkundigen boeken volgeschreven. Een van de belangrijkste functies van de familie blijkt vanouds: veiligheid, samen sterk staan tegenover de buitenwereld. In de Middeleeuwen was een familie een eilandje in een chaotische wereld van strijd, ziekte en oorlog. Economisch en emotioneel vielen familieleden op elkaar terug. In onze tijd is dat radicaal veranderd. Veel taken die de familie vroeger had, zijn overgenomen. Baan kwijt? Naar gak of Sociale Dienst. Psychisch in de knel? Een leger psychologen en therapeuten staat klaar.
Er zijn meer opzichten waarin we ons hebben losgemaakt. Meer dan ooit zoeken we zelfontplooiing, vrijheid en individualiteit. We zien onszelf liefst als onafhankelijk. Dat lukt aardig. Je krijgt geen ‘straf’ meer als je je niet aanpast aan de eisen van een dominante (familie)structuur zoals die vroeger gebruikelijk was.
Je zit eraan vast
In veel opzichten zijn we ‘los’ van onze familie. Maar al kun je je op allerlei manieren redden (financieel, sociaal), je familie heeft invloed op wie je bent, hoe je leeft en denkt, wat je gelooft of niet. Je kunt dus vaststellen dat we voorgoed opgescheept zijn met onze familie, for better or worse – geestelijk, praktisch, op allerlei manieren. Je familieachtergrond voorziet je van een pakket genetische en biologische eigenschappen, en van een gedeelde geschiedenis. Je talenten, je onzekerheden, je overtuigingen: ze wortelen in je achtergrond. Je begint een restaurant, want je kookt de sterren van de hemel – net als je moeder. Je mijdt sociale gelegenheden als de pest – je vader heeft er ook zo’n hekel aan. Je loopt altijd van alles te regelen – net als je oma.
Maar je ouderlijk nest heeft nog een heel bepalende rol. Het is dé plek waar we geborgenheid zoeken, liefde en acceptatie voor de persoon die we werkelijk zijn. Terwijl de buitenwereld jou deels kent, bijvoorbeeld als werknemer of stapvriendin of overblijfmoeder, kent je familie je door en door. Mark Bryan schreef over familiebanden het zelfhulpboek Codes of Love, en met succes: hij werd ongeveer doodgeknuffeld door talkshowcoryfee Oprah Winfrey. Toch blijkt hij verrassend benaderbaar na mijn gemailde verzoek iets over familiebanden te zeggen. Mark: ‘Wie je ook bent geworden sinds je je van je familieachtergrond hebt losgemaakt, je familie kijkt erdoorheen. Zij weten wie je als kind was of als pukkelige puber. Je kunt je gekoesterd voelen bij die mensen die je op je best en je slechtst kennen. Maar het kan ook beklemmend zijn.’ Dat zeker. Want je kunt voor de buitenwacht een geslaagde professor zijn, als je broer je plaagt tijdens een familiediner, ben je opeens weer dat twaalfjarige meisje dat een vier haalde voor wiskunde…
Nog een belangrijk gegeven is dat je binnen je familie uitgroeit tot wie je je leven lang blijft. Vanaf het prille begin, want als kind begin je als eerste bij familieleden te zoeken naar antwoorden op levensbelangrijke vragen als: ‘Zijn andere mensen veilig of bedreigend?’ of: ‘Ben ik de moeite waard?’
Het cadeau van het leven
Van alle familiebanden is de ouder-kindrelatie het meest bepalend. Een fascinerend gegeven is de ‘zijnsloyaliteit’. Die vorm van loyaliteit tussen kind en ouder draait erom dat je van je ouders het leven hebt gekregen. In tegenstelling tot gelijkwaardige relaties zoals met vriend of man, maakt dat de ouder-kindrelatie ongelijk. Het ‘cadeau’ van het leven kun je immers nooit vergoeden. Daarom ga je dat van jongs af aan terugbetalen in pogingen je ouders tevreden te stellen, gelukkig te maken. Vervolgens is de vraag of je ouders dat erkennen, of jij bij die pogingen niet in een kramp schiet, of je ouders je loslaten naarmate je je eigen weg gaat zoeken…
Ook broers en zusters worden in het onderlinge verwachtingspatroon betrokken, onder elkaar en tegenover hun ouders. De oudste uit het gezin moet vanouds de wijste zijn en ruzies bijleggen. De jongste blijft de benjamin, zelfs op haar veertigste.
Scheve verhoudingen
Binnen elke familie moet balans zijn tussen geven en nemen, verwachtingen en werkelijkheid, onafhankelijkheid en aanhankelijkheid. Dat loopt algauw scheef. Je komt bijvoorbeeld uit een familie van hoogvliegers die niet verwacht had dat jij als huisvrouw gelukkig bent. Of jij wilt dolgraag zo’n familie uit de Bona-reclame die elk weekend samen op stap gaat, maar in plaats daarvan gaat ieder zijn eigen weg.
‘Recepten’ genoeg voor problematische familierelaties. Maar er gloort hoop, want het feit dat je volwassen bent, biedt kansen. Juist nu je onafhankelijk in het leven staat, kun je op een andere manier naar je familie kijken. Dat kan heel verfrissend zijn, want herinneringen zijn subjectief. Het lijkt misschien alsof de goede herinneringen op de voorgrond komen, terwijl van de slechte de scherpe kantjes afslijten. Dit beeld klopt niet. Conflicten uit het verleden drukken een stevig stempel. Ook is er een verschil in het waarnemen van kleine of van grote gebeurtenissen. Je onthoudt die mislukte kerst vol familieruzies, maar kijkt over een wekelijkse lieve mail van je zus heen: te klein, te vanzelfsprekend. Een mooie remedie van familietherapeuten is dat je af en toe bewust die kleine goede herinneringen naloopt en zo als het ware in het heden neerzet. Zo breng je de weegschaal weer in balans.
Verborgen agenda’s
Niet alleen slechte herinneringen zetten druk op je familiebanden. Minstens zo belangrijk is de verborgen agenda. Die is vaak gebaseerd op situaties uit het verleden. Toen je een meisje was, had je moeder natuurlijk de verantwoordelijkheid om voor je te zorgen. Maar ben je eenmaal een volwassen jonge vrouw, dan wordt het tijd om ‘Hotel Mama’ te verlaten – of tegenover de goede zorgen een tegenprestatie te stellen.
Het is een echte eyeopener om voor jezelf eerlijk (!) in kaart te brengen welke behoeftes je familieleden voor jouw gevoel moeten vervullen. Zo komen heel wat verborgen overtuigingen boven water. Zet de zaak desnoods op papier om het helder te krijgen. Bij die familie-evaluatie kun je jezelf allerlei blanco vragen stellen: heeft je moeder/vader/broer echt die eigenschap of is het een etiket dat je hem of haar hebt opgeplakt? Veroordeelt je moeder je werkelijk omdat je geen groot gezin hebt gesticht of ben je overgevoelig voor alles wat ruikt naar kritiek omdat je zelf onzeker bent over je keuze?
Deze check is een goed hulpmiddel om te bekijken wat jij bewust of onbewust verwacht, en vervolgens wat daarvan reëel en haalbaar is. Lukt het al jaren niet meer die vertrouwde, diepzinnige gesprekken met je broer te voeren? Dan kun je beter blij zijn dat hij altijd klaarstaat om je wasmachine te repareren, en iemand anders uitzoeken voor een goed gesprek. Wel even pijnlijk, maar uiteindelijk verlossend.
Teken je eigen familiestamboom
Een familiestamboom brengt op een verrassende manier de (verborgen) motieven in je familie in kaart. Zo ga je niet alleen je familieleden beter begrijpen, maar ook jezelf. Zet bijvoorbeeld rondjes per generatie op een rij. Een rij rondjes voor grootouders, een voor ouders en een voor jezelf met zussen en broers. Verbind die met lijnen. Plaats steekwoorden bij familieleden, én bij de lijnen tussen hen. Waar droomden ze van? Wat deden ze met hun leven? Wat waren hun angsten? Waarop selecteerden ze hun partner: op praktische motieven of op liefde? Wat valt je op aan hun onderlinge banden? Je zult zeker motieven ontdekken die op jouw eigen leven toe te passen zijn. Zoek je veel financiële zekerheid? Het kan heel goed dat je overtuigingen van je (groot)ouders hebt overgenomen. Is zelfexpressie een belangrijk thema in je relaties? Goede kans dat je ouders dat ook zo ervaren. Je familiestamboom tekenen levert geweldige inzichten op, waarmee jij nú aan de slag kunt.
Bel nu voor het maken van een afspraak 088 8884888.
De sleutelwoorden zijn: versterking van je zelf en respect voor de positie van de ander.
Kortom: Eigen verantwoordelijkheid oppakken, altijd en overal. Dat is het basisprincipe.
Begrip en waardering, moed en ondersteuning helpen bij het bereiken van een nieuw evenwicht.